Materion seicolegol
Gwasanaethau
Yn 2013 cyhoeddodd Gwella Mynediad at Therapïau Seicolegol (IAPT), un o gyrff y GIG yn Lloegr, 'Veterans: Positive Practice Guide'. Roedd hwn yn amlygu anghenion amrywiol Cyn-filwyr o ran cael mynediad at wasanaethau iechyd meddwl. Mae Llywodraeth Cymru wedi cydnabod y materion yma ac wedi cefnogi sefydlu GIG Cymru i Gyn-filwyr.
Prif nod y gwasanaeth yw gwella iechyd meddwl a lles cyn-filwyr. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo bron i £0.5m bob blwyddyn er mwyn sicrhau bod y gwasanaeth yn gynaliadwy. Mae gan y cyfarwyddwr, Yr Athro Jonathan Bisson, brofiad helaeth o Seiciatreg Milwrol ac Anhwylderau Straen trawmatig, fel clinigwr ac ymchwilydd. Mae’n ymwneud ag asesu a rheoli cyn-filwyr, yn cynnig cymorth a goruchwyliaeth i’r Prif Glinigwr ac yn goruchwylio sut mae’r gwasanaeth ar gyfer Cymru gyfan yn cael ei redeg. Roedd Jonathan yn Uwchgapten yng Ngwasanaeth Meddygol y Fyddin Brydeinig cyn ymuno â’r GIG.
Mae’r gwasanaeth yn cael ei gynnal fel model canolfan a lloerennau. Mae’r ganolfan yng Nghaerdydd a’r Dr Neil Kitchiner sydd yn gyfrifol am redeg GIG Cymru i Gyn-filwyr o ddydd i ddydd, yn cynnwys goruchwyliaeth glinigol a hyfforddi’r wyth o therapyddion cyn-filwyr. Mae hefyd yn cynnal asesiadau, a therapi seicolegol cryno pan fo’n briodol (16 sesiwn) ac apwyntiadau dilynol. Ar hyn o bryd mae Neil yn gwasanaethu fel capten yn Ysbyty Maes 203 Canolfan TA, Gogledd Llandaf, Caerdydd.
Mae’r saith therapydd cyn-filwyr eraill wedi eu lleoli o gwmpas Cymru er mwyn cynnig gwasanaethau mor agos i gartref y cleient â phosibl. Mae cyn-filwyr sydd yn byw yng Nghymru yn gallu cyfeirio eu hunain drwy gwblhau’r ffurflen ar y wefan. Derbynnir hunan gyfeiriadau dros y ffôn neu e-bost, ac atgyfeiriadau gan feddygon teulu neu unrhyw un arall sydd yn ymwneud â’u gofal clinigol.
Mae canllawiau ymarfer cadarnhaol Cyn-filwyr IAPT yn cydnabod nifer o ffactorau allai fod yn rhwystrau i Gyn-filwyr rhag derbyn gwasanaethau iechyd meddwl priodol:-
- Gall lefelau uchel o allgau cymdeithasol olygu nad yw rhai cyn-filwyr yn cofrestru gyda meddyg teulu, ac oherwydd hynny mae ganddynt lai o fynediad at ofal iechyd. Byddai hyrwyddo llwybrau hunangyfeirio a derbyn atgyfeiriadau’n uniongyrchol gan elusennau cyn-filwyr i wasanaethau IAPT yn ddull gwerthfawr o oresgyn y rhwystr yma i gyn-filwyr sydd heb fynediad at feddyg teulu.
- Gall credoau ac ymddygiadau cyn-filwyr eu hatal rhag derbyn therapïau seicolegol, megis:
- credu bod problemau iechyd meddwl yn codi cywilydd, gan guddio symptomau yn fwriadol oddi wrth weithwyr iechyd proffesiynol;
- credu na fydd gweithwyr iechyd y GIG yn eu deall nac yn deall eu hanes o wasanaethu
- credu y bydd yr ymdrech, stigma a chywilydd yn drech na’r buddion o ganlyniad i ofyn am help a’i dderbyn;
- defnyddio alcohol fel hunanfeddyginiaeth er mwyn cuddio eu tymer neu broblemau, ac yn eu rhwystro rhag cael eu canfod;
- credu yn anghywir nad yw therapïau seicolegol yn effeithiol i Gyn-filwyr
- dadrithiad o ganlyniad i brofiad o wasanaethau iechyd meddwl yn y fyddin neu’r GIG
- cael anhawster cael mynediad at wasanaethau iechyd cyffredinol i ddechrau (sydd yn arbennig o berthnasol i gyn-filwyr sydd wedi eu hallgau’n gymdeithasol)
Gall meddygon teulu a gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol eraill atal cyn-filwyr yn anfwriadol rhag cael mynediad at wasanaethau therapi seicolegol oherwydd:
- nad ydynt yn deall bod gan Gyn-filwyr anghenion penodol efallai o ganlyniad i ddiwylliannau milwrol yn y gorffennol
- bod ganddynt gyfyngiadau amser yn eu meddygfeydd sydd yn lleihau’r tebygolrwydd y byddant yn diagnosio problemau iechyd meddwl cyn-filwyr yn effeithiol
- byddant yn adnabod symptomau iselder neu anhwylderau gorbryder, ond yn methu ag adnabod y gellir eu trin gyda therapïau seicolegol;
- maent yn credu yn anghywir nad yw therapïau seicolegol yn effeithiol i Gyn-filwyr;
- maent yn credu bod trin unrhyw broblemau iechyd corfforol yn haeddu mwy o flaenoriaeth na thrin problemau iechyd meddwl ac o ganlyniad i hynny nid ydynt yn atgyfeirio at wasanaethau therapi seicolegol.
- gall gwasanaethau iechyd meddwl yn anfwriadol atal Cyn-filwyr rhag cael mynediad at wasanaethau sydd yn darparu therapïau seicolegol oherwydd:
- nid oes ganddynt ddigon o hyder wrth weithio gyda Chyn-filwyr
- efallai eu bod yn pryderu y gall Cyn-filwyr fod yn dreisgar
- maent yn pryderu am eu gallu neu eu sgiliau i feithrin perthynas therapiwtig gyda Chyn-filwyr
Sefydlwyd GIG Cymru i Gyn-filwyr er mwyn helpu i oresgyn rhai o’r anawsterau yma. Mae’r gwasanaeth wedi ei leoli o fewn Gwasanaethau’r GIG a Gofal Cymdeithasol sydd eisoes yn bodoli, ac mae wedi ei integreiddio’n llawn â’r gwasanaethau ac asiantaethau eraill sydd yn gofalu am iechyd ac anghenion cymdeithasol cyn-filwyr. Mae’r gwasanaeth yn un rhan o lwybr lles i gyn-filwyr ac mae’n mabwysiadu dull gofal fesul cam er mwyn sicrhau bod yr asiantaeth mwyaf priodol yn mynd i’r afael ag anghenion cyn-filwyr.